Sayfalar

869 ) LATİN ALFABESİNE GEÇİŞİN KÖKLERİ

ÖZLEM KUMRULAR ve MEHMET PERİNÇEK'in "Zaman Treni" adlı kitaplarında ORHAN SAKİN ile "Osmanlıca" üzerine yaptıkları söyleşiden...

zaman treni mehmet perinçek-kitabın bölümleri ile ilgili görsel sonucu

MEHMET PERİNÇEK : Cumhuriyet öncesi Osmanlı'da yazı ve alfabe değişikliği tartışmaları olmuş mudur ?
ORHAN SAKİN : Bu yöndeki tartışmalar Osmanlı'da 19. yüzyılın ortasına dayanır. Arap alfabesinin zorluklarını aşmak konusunda birtakım değişiklikler ve yenilikleri kapsayan öneriler getirildiğini biliyoruz. Bu konuda 1860'lara ait belgeler var mesela. Söz konusu tartışmalar "Arap harflerinin Türkçedeki ünlü sesleri ifade etmedeki yetersizliği ve matbuatta doğurduğu zorluk" çerçevesinde yoğunlaşıyor. Dolayısıyla öneriler, alfabe ve yazı sisteminin ıslahı yönünde. Başta Encümen-i Dâniş yazarları olmak üzere özellikle Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye kurucularından Münif Paşa, ıslahatı gerekli görenlerin başında yer alır..
ÖZLEM KUMRULAR : Arap harflerinin ıslah edilerek kullanılması konusu nedir ?
ORHAN SAKİN : Münif Paşa (altta solda), 1862 yılında alfabenin ıslah edilerek harflerin ayrı ayrı yazılmasını sağlayacak bir sistem geliştirmişti ama önerisi kabul görmeyip "şimdilik" kaydıyla proje rafa kaldırılmıştı..

    

MEHMET PERİNÇEK : Alfabe konusundaki tartışmalar ve yenilik girişimleri sadece Osmanlı ile mi sınırlıydı ?
ORHAN SAKİN : Hayır. İslam dünyasının çeşitli yerlerinde benzer fikirler ve öneriler söz konusuydu. Mesela Azerbaycanlı Ahund-zade Mirza Fethali (üstte sağda) bunlardan birisidir. Ülkesinde eserleri ile tanınmış olan ve Doğu dilleri tercümanlığı görevini yürüten Ahund-zade, 1863 senesi Temmuz ayında İstanbul'a gelerek geliştirdiği yeni yazı sistemi ve alfabeyi Babıâli'ye sunmuştu. Ona göre, mevcut yazı sistemi, kelimeleri doğru okumaya uygun değildir. Her kelimenin beş-on şekilde telaffuzu mümkün olduğundan bu durum sürekli zorluklara neden olmaktadır. Özellikle İslam dünyasında okuryazar sayısının az olmasının temelinde mevcut yazı sisteminin zorluğunun yattığını söylemektedir. Bu zorluğu ortadan kaldırmak için de kendisinin yeni bir sistem geliştirdiği iddiasındadır ve bu yeni sistemle bilgi ve eğitimin yaygınlaşmasına katkı sağlayacağına inanmaktaydı. Ancak önerisi, imparatorluğun mevcut durumu göz önüne alınarak ve uygulamanın zorluğu öne sürülerek geri çevrilmiş, kendisi madalya ile taltif edilmekle yetinilmişti..




MEHMET PERİNÇEK : Tanzimat da ayrı bir süreç olsa gerek bu konuda.
ORHAN SAKİN : Kesinlikle. Arap harflerinin ıslah edilerek kullanılması doğrultusunda Münif Paşa ile başlayan tartışma Tanzimat devrinde devam etti. Yenişehirli Avni Bey, Namık Kemal, Şinasi, Ali Suavi, Ahmet Mithat Efendi, Şemseddin Sâmi, Macid Paşa, Elhac İbrahim Efendi ve Ali Sedat Bey gibi önemli isimler, bu tartışmada taraf veya karşıt görüşler ileri sürerek yer aldılar. Harflerin ıslahının gerekliliğini savunanlar olduğu gibi karşı çıkanlar da vardı. Mesela Arap alfabesinin doğurduğu zorluğun eğitim ve bilimsel gelişmeye engel olduğu yolundaki görüşlere karşı çıkanlardan birisi de Namık Kemal idi. Hatta bu tartışmalar Meşrutiyet döneminde de devam etti. Yenişehirli Avni, Dr. İsmail Hakkı, İsmail Baltacıoğlu, Celal Sahir ve Ali Nusret gibi isimler etrafında gelişen değişiklik düşüncesi dolayısıyla, "Islah-ı Huruf (Harflerin Islahı) Cemiyeti"nin kurulduğunu görüyoruz.. 

huruf ı munfasıla ile ilgili görsel sonucu

ÖZLEM KUMRULAR : Enver Paşa'nın da bu konuda bir rolü var mı ?
ORHAN SAKİN : Münif Paşa'nın başlattığı harflerin ıslahı fikrine en büyük destek Enver Paşa'dan geldi. "Enver Paşa yazısı" olarak da adlandırılan sistem, doğrudan doğruya Münif Paşa ile başlayan ve Islah-ı Huruf Cemiyeti'nin öneri ve çalışmalarıyla sistemli hale gelen harflerin ayrı ayrı yazılması esasına dayanıyordu.
Enver Paşa, "huruf-ı munfasıla / ayrı harfler" fikrini uygulamaya koyarken "Tanin" gazetesinde neşredilen Ahmed Hikmet Müftüoğlu ve Celal Esad Arseven'in önerilerini temel almıştı. Buna göre Arap harflerinin sadece baştaki şekilleri esas alınmış ; "elif", "kaf", "vav" ve "ye" harfleri üzerinde bazı değişiklikler yapılmıştı. Balkan Savaşı yıllarında uygulamaya konulan ve daha çok ordu yazışmalarında kullanılan bu imla çeşidi, "Hatt-ı Cedid", Hatt-ı Enverî", "Ordu Elifbası" ve "Alman Yazısı" gibi isimlerle anılmıştı. Ancak Enver Paşa'nın bu yeni uygulaması (altta), zamanlama açısından itirazlarla karşılaştı. Uzun sürmeden de Birinci Dünya Savaşı yıllarında, yine Enver Paşa tarafından uygulamadan kaldırılmıştır..

İlgili resim

MEHMET PERİNÇEK : Bu süreçte Latin harfleri veya daha farklı alfabe önerileri olmuş mudur ?
ORHAN SAKİN : Konu hakkındaki etkili görüşlerden birisi de Latin harflerinin kabul edilmesini savunan görüştü. Latin harflerin geçilmesi fikri daha 18. yüzyılın sonlarında Fransız Volney tarafından dile getirilmişti. Bu düşünce Falih Rıfkı, Hamdullah Suphi, Yakup Kadri, Mahmut Esat Bozkurt, Şükrü Saracoğlu, Ahmed Cevad Emre gibi birçok önemli isim tarafından savunuldu. Dr. Abdullah Cevdet de "İctihad" dergisindeki yazılarıyla, Latin alfabesinin en ateşli ve sistemli savunucuları arasında yer alır. Alfabe ve yazı tartışmalarının hızlandığı bir zamanda bazı Arnavutlar 36 harften oluşan Latin alfabesi kökenli bir alfabe kullanmaya başlamışlardı. Bu alfabe 1908 yılında gözden geçirilerek ufak tefek değişiklikler yapıldı ve Müslüman Arnavut ileri gelenlerince Şeyhülislamlığa başvurularak bunun şeriatça uygun olup olmadığı soruldu. Cevap olumsuzdu ; "Latin harfleri ile İslam mekteplerinde eğitim yapılmasının asla uygun olmayacağı" şeklinde fetva verilmişti. İttihat Terakki'nin en tanınmış yazarlarından Hüseyin Cahit (Yalçın) ise harflerin Türklük ve Müslümanlıkla ilgisi olmadığını, bu itibarla Arnavutlar Latin alfabesini alırlarsa kısa bir zamanda ilerleyeceklerini savunmaktaydı. Arnavutların Latin alfabesini kullanmalarına engel olunmamasını, hatta imkânı varsa bunu "bizlerin de" kabul etmesi gerektiğini ileri sürmekteydi..
ÖZLEM KUMRULAR : Bir de yanılmıyorsam Ermeni alfabesinin kullanılması önerisi var.
ORHAN SAKİN : Evet, harflerle ilgili diğer bir öneri de Macit Paşa tarafından dile getirilen Ermeni harflerini kullanma fikriydi. Bu sistem pek taraftar bulmadı ama aslında yüzlerce yıllık bir uygulamaya sahipti. Ermeni harfleriyle Türkçe metinlerin yazılması, sadece Türkiye'deki Ermeniler tarafından değil, 11. yüzyıldan beri Karadeniz'in kuzeyinde "Kıpçak Ermenicesi" adıyla kullanılıyordu. Bu yazı türüyle çok sayıda tarihi, hukuki ve dinsel metin günümüze kadar gelmişti. Mesela Leiden'da basılmış ilk Türkçe kitap, Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi ile yazılmış bir dua kitabıdır. Bunlardan başka Orhun veya Uygur alfabesinin kullanılması, hatta tamamen yeni modern bir alfabe yaratmak fikrini savunanlar dahi çıkmıştı. Ancak bu öneriler de pek taraftar bulamamıştır.. 



 

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK