Sayfalar

448 ) MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN ABD HEYETİ İLE SİVAS'TA GÖRÜŞMESİ..

                                      

    3 Temmuz 1919 günü, ABD Dışişleri Bakanlığından John Foster Dulles (1950'li yıllarda Eisenhower döneminde ABD Dışişleri Bakanı) ve Herbert Hoower (daha sonra ABD başkanı), Başkan Wilson'a bir telgraf göndermiş ve "Harbord Heyeti"nin ivedilikle Doğu Anadolu bölgesinde görevlendirilmesini talep etmişlerdir. 
   ABD Yakın Doğu Yardım İşleri Yöneticisi Herbert Hoower'a göre ; özellikle Doğu Anadolu'da ve Kafkasya'da kabul edilecek bir Ermenistan Mandası, ABD'nin çıkarlarına uymamaktadır. Bu koşullarda sorunu yerinde incelemek için bölgeye bir heyetin gönderilmesini Başkan Wilson uygun bulur..
   Başkan Wilson tarafından Anadolu'da ve Kafkasya'da inceleme yapmakla görevlendirilen General Harbord, o sırada 53 yaşında bir tümgeneraldir. 
   Harbord başkanlığındaki heyet 24 Ağustos 1919 günü, ABD Donanmasına ait "St.Martha Washington" gemisiyle Brest Limanından yola çıkar ve 2 Eylül 1919 akşamı İstanbul'a ulaşır..

   Bu araya ilginç bir anekdot ekleyelim.. Bunu, Cemal Kutay, "Türk Milli Mücadelesinde Amerika" adlı kitabında şöyle açıklıyor :
"General Harbord, Paris'te iken, Osmanlı İmparatorluğu eski Hariciye Nazırı Gabriel Nora Dunkyan ile Erzurum eski Mebusu Karakin Pastırmacıyan kendisiyle görüşmek üzere Amerika'dan Paris'e gelmişler ve General'i ziyaret ederek bir muhtıra vermişlerdir.."
   
   Yine İstanbul'da Harbord ile görüşen Ermeni Patriği Zaven Efendi, Amerikalı generale haritalardan rakamlara, istatistiklerden fotoğraflara, hatta yer adlarına kadar bir rapor sunmuştur..
   Bu arada Türklerden de Halide Edip, Ahmet Emin, Yunus Nadi gibi tanınmış şahsiyetlerin yer aldığı "Wilson Prensipleri Cemiyeti", General Harbord ile yaptıkları görüşmede ; Kafkasya'ya gitmek için Batum yolunu değil Sivas yolunu tercih ederek, orada Mustafa Kemal Paşa ile görüşmesini ve olayların gerçek boyutlarını yakından incelemesini istemişler ve bunda da başarılı olmuşlardır.. Bu görüşmeyi yapan Türklerin amacı, heyetin tarafsız biçimde incelemelerini yapmasına yardımcı ve Türk yurdunun bir kısmının Ermenistan toprakları şeklinde gösterilmesine engel olmaktır..

   General ve ABD heyeti, 7 Eylül 1919 günü, İstanbul'dan demiryolu ile yola çıkar. Heyet, on beşi asker, otuz biri sivil, kırk altı kişiden oluşmaktadır. Aralarında ikisi subay, üçü sivil, beş de Amerikalı Ermeni bulunmaktadır.
   General Harbord, Türkiye'deki temaslarında tarafsızlığı sağlamak ve yanıltılmaya fırsat vermemek için bazı önlemler de almıştır. Örneğin aralarında Robert Kolej Tarih Öğretmeni Hüseyin (Pektaş) Bey olmak üzere bir-iki güvenilir Türk, tercümanlık ve rehberlikle görevlendirilmiştir..
   Harbord aynı özeni raporun imzalanmasında ve ana rapora eklenen on üç özel raporda da göstermiş ve bunların hiçbirini Ermeni asıllı heyet üyelerine hazırlatmamıştır..

   General, İstanbul Hükumetine karşı Sivas'taki Mustafa Kemal'in önemsendiğini hissettirecek bir davranışa sebebiyet vermemek için, kendisini Sivas'ta resmen karşılayacak heyette bulunmamasını, Mustafa Kemal ve Rauf Beylere habercileri aracılığıyla ima etmiştir. 15 Eylül'de heyetten bir binbaşı ve bir yüzbaşı Sivas'a gelmiş, Mustafa Kemal ve Rauf Beylerle kongre binası olan yerde görüşmüşlerdir.
   General Harbord ve heyetinin, Sivas'ta törenle karşılandıktan sonra, Mustafa Kemal ve arkadaşlarıyla görüşmesi 20 Eylül 1919 günü Vali Reşit Paşa'nın verdiği öğle yemeğinden sonra, bir kulüpte gerçekleşmiştir..
   O gün Sivas'ta gerçekleştirilen bu zirvenin içeriği o dönemde iç kamuoyundan tümüyle gizli tutulmuştur. Zirveden 2-3 hafta sonra, 13 Ekim 1919 günü "Tasvir-i Efkar" Başyazarı Velid Bey'in Mustafa Kemal'e gönderdiği 21 adet sorudan, General Harbord ile görüşmesinin içeriğini açıklamasını isteyen 12.soruya "gizlilik" gerekçesiyle karşılık yazılmamıştır..
   Bu dönemde İstanbul basını üzerinde sansür vardır ve özellikle dış haberler kontrol altındadır. Osmanlı Hükumeti, Fransız Havass Ajansı'nın İstanbul'daki ABD kaynaklarından aktardığı görüşme haberinin Türkçe gazetelerde yer almasını istememiştir. Bu haber ancak Rumca gazetelerde yayımlanabilmiştir..
   Amerikalı gazeteci Brown'un, Mustafa Kemal ile görüşen ilk üst düzey yabancı misyonu temsilcisi olan General Harbord'un Sivas'tan ayrıldığı gün dünyaya duyurduğu haber şöyledir :
"Türk milliyetçileri ile Amerikan Misyonu Başkanı General J. Harbord arasında Sivas'taki temaslar son bulmuştur. Danışma ve karşılıklı fikir alışverişi şeklinde olan görüşmelerde Türk milliyetçileri, mücadele amaçlarını açıklamışlardır. Türkler, Amerikan Misyonunun olayları yerinde incelemesinden çok memnun olmuşlardır. Harbord Heyetinde söz sahibi bir şahsiyet, 'gördüklerimiz ve dinlediklerimiz ile bize anlatılanlar arasında büyük farklar var. Bu yolculuk bize her şeyi yerinde görüp iki tarafı da dinlemek gibi doğru kararı verebilmek olanağını sağladı. En doğru kararı bu şekilde alacağımıza inanıyoruz' dedi. Heyet, Erzurum'dan sonra Türk hududunu aşarak Kafkasya'ya girecektir.."

   Sivas görüşmesi hakkında pek çok anı ve notlar vardır ama bunların içinde en doğru ve en ilginç ayrıntıları anlatan Lord Kinross'tur. Yazar, "Atatürk : Bir Milletin Yeniden Doğuşu" adlı kitabında şunları yazmaktadır :

" (Mustafa Kemal) Amerika ile 'ağabey' ilişkisi kurmayı yadırgamıyor gibiydi ; ancak bu ilişkinin, yalnız bir öğüt ve yardım temeline dayanmasını istiyordu. Amerika'nın otoritesini fazla duyurmasını, hele, Türkiye'nin iç işlerine karışmasını kabul etmiyordu.."

   General Harbord, 'Şimdi ne yapmak niyetindesiniz ?' diye sormuştur :

"Konuşmaları sırasında Mustafa Kemal, ince parmakları arasında çevirdiği bir tespihle oynamaktaydı. Bu anda sinirli bir hareketle tespihin sicimini koparmıştı. Taneler yere düşüp dağıldı. Kemal, taneleri teker teker topladı ve bunun, generalin sorusuna bir cevap olduğunu söyledi. Böylece, ülkenin dağılmış parçalarını bir araya getirmek, çeşitli düşmanlardan temizlemek, bağımsız ve uygar bir devlet yaratmak istediğini belirtmek istemişti. Harbord bu türlü bir umudun ne mantığa, ne de askeri gerçeklere uyduğunu söyledi. 'Birtakım insanların kendi canlarına kıydıklarını biliyoruz. Şimdi de bir milletin intiharına mı tanık olacağız ?'
Mustafa Kemal, 'Söylediğiniz doğrudur, General' dedi.'İçinde bulunduğumuz durumda yapmak istediğimiz şey, ne askerlik açısından, ne de başka bir açıdan açıklanabilir. Ancak, her şeye rağmen yurdumuzu kurtarmak, özgür ve uygar bir Türk devleti kurmak, insan gibi yaşayabilmek için yapacağız bunu !.'
Avucu yukarıya dönük olarak,elini masanın üzerine koydu. 'Başaramazsak' diye devam etti, 'bir kuş gibi düşmanın avucu içine düşecek, ağır ve şerefsiz bir ölüme katlanacak yerde (konuştuğu sırada parmaklarını yavaş yavaş kapatıyordu) atalarımızın çocukları olarak dövüşerek ölmeyi tercih ederiz !'
Yumruğu şimdi tamamen kapanmıştı..
Mustafa Kemal'in kararlılığı, yılmazlığı,Harbord'u etkilemişti. 'Her şeyi hesaba katmıştım, ama bunu değil,' dedi. 'Sizin yerinizde olsaydık, biz de aynı şeyi yapardık..'
Mustafa Kemal, Harbord'un yanında bulunanlardan bir Türk'e, kendi çevresindeki adamları göstererek, 'İstanbul'a döndüğünüz zaman, bizden duanızı eksik etmeyin ..' demişti.."

   İşte o Türk, ABD heyetinde tercüman olarak görevli, Robert Kolej Türkçe Okutmanı Hüseyin Pektaş, 1919 yılındaki bu tarihi zirveden elli yıl sonra, bu "çok özel" anılarını aktarmıştır..     

          

             General Harbord Sivas'tan sonra gittiği Ermenistan'da

            

        25 Kasım 1919.. Erzurum'da yetimler General Harbord'u beklerken..

KAYNAKÇA :

METİN AYIŞIĞI, "Kurtuluş Savaşı Sırasında Türkiye'ye Gelen Amerikan Heyetleri" ; KADİR KASALAK, "Milli Mücadele'de Manda ve Himaye Meselesi" ; FETHİ TEVETOĞLU, "Mustafa Kemal Paşa-General Harbord Görüşmesi, III" ; DENİZ BİLGEN, "ABD'li Gözüyle Sivas Kongresi" ; ATATÜRK'ÜN BÜTÜN ESERLERİ, CİLT 4 (1919)" ; HİKMET ÖZDEMİR, "Atatürk'ün Liderliği"

Hiç yorum yok:

Hürriyet

KAYNAK OLARAK KULLANDIĞIM KİTAPLAR..
-------------------------------------------------------
1.DEVLET-İ ALİYYE.I...HALİL İNALCIK 2.OSMANLILAR..HALİL İNALCIK
3.İMP.'UN EN UZUN YÜZYILI..İLBER ORTAYLI
4.SON İMP. OSMANLI..İLBER ORTAYLI
5.TARİHİN IŞIĞINDA..İLBER ORTAYLI
6.OSM. TOPLUMUNDA AİLE..İLBER ORTAYLI
7.OSM.'YI YENİDEN KEŞFETMEK..İ.ORTAYLI
8.BATILILAŞMA YOLUNDA..İLBER ORTAYLI
9.OSMANLI TARİHİ..A.DE LAMARTINE
10.OSMANLI..CAROLİNE FİNKEL
11.OSM.İMP.TARİHİ..NICOLEA JORGA
12,BÜYÜK TÜRK..NICOLEA JORGA
13.YENİLMEZ TÜRK...NICOLEA JORGA
14.TÜRKİYE TARİHİ..ED.SİNA AKŞİN
15.OSM.DÜNYASI VE İNSANLARI..GÜLGÜN ÜÇEL
16.OSMANLI ORDUSU..GÜLGÜN ÜÇEL-AYBET
17,BU MÜLKÜN SULTANLARI..NECDET SAKAOĞLU 18.YENİÇERİLER..REŞAT EKREM KOÇU
19.SON PADİŞAH..YILMAZ ÇETİNER
20.SORULARLA OSM. ..ERHAN AFYONCU
21. SOKOLLU ...RADOVAN SAMARCIC
22. OSM.İMP.TARİHİ...A.CEVDET PAŞA
23. OSM.GERÇEĞİ..ERDOĞAN AYDIN
24. FATİH VE FETİH..ERDOĞAN AYDIN
25.KADINLAR SALTANATI..A.REFİK ALTINAY
26.DOĞU'YA BAKIŞ..GERALD MACLEAN
27.AT SIRTINDA ANADOLU..FREDERIC BURNABY
28.ABDÜLMECİD..HIFZI TOPUZ
29.ŞAH SULTAN ..İSKENDER PALA
30.FLORANSA BÜYÜCÜSÜ..S.RUSHDIE
31.TARİHİMİZLE YÜZLEŞMEK..EMRE KONGAR
32.PARİS'TE BİR OSM.SEFİRİ..ŞEVKET RADO
33.TARİHİN SAKLANAN YÜZÜ..ÇETİN ALTAN
34.OSM.İMP.'DA SON 300 YIL..ALAIN PALMER
35.KONSTANTİNİYYE..PHİLİP MANSELL
36.TÜRKİYE'NİN SİYASİ İNTİHARI..CENGİZ ÖZAKINCI
37.BU VATAN BÖYLE KURTULDU..EROL MÜTERCİMLER
38.16.YÜZYILDA İSTANBUL..METİN AND
39. ERKEN MODERN OSMANLILAR.. VIRGINIA H. AKSAN-DANIEL GOFFMAN
40."POPÜLER TARİH" VE "NTV TARİH " DERGİLERİ
41.İKİNCİ ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
42.HAYAT..AYŞE KULİN
43.DEVRİM VE DEMOKRASİ..NUMAN ESİN
44.BİR NUMARALI TANIK..KURTUL ALTUĞ
45.İHTİLALİN MANTIĞI..Ş.S.AYDEMİR
46.KUTSAL İSYAN...HASAN İZZETTİN DİNAMO
47.KUTSAL BARIŞ...HASAN İZZETTİN DİNAMO
48.ÇÖL KRALİÇESİ...JANET WALLACH
49.YÖNETMENLER,FİLMLER,ÜLKELER..A.DORSAY
50.AY HIRSIZI...SUNAY AKIN
51.ONLAR HEP ORADAYDI...SUNAY AKIN
52.KULE CANBAZI...SUNAY AKIN
53.LÜZUMSUZ BİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ..TAMER KORUGAN
54.PRENS..NİCCOLO MACHİAVELLİ
55.İSTANBUL'DA BİR ZÜRAFA..SUNAY AKIN
56.KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ..S.AKIN
57.AH BEYOĞLU,VAH BEYOĞLU..SALAH BİRSEL
58.İSTANBUL-PARİS..SALAH BİRSEL
59.YAVUZ'UN KÜPESİ..ERHAN AFYONCU
60.OSMANLI PADİŞAHLARININ HAYAT HİKAYELERİ...YILMAZ ÖZTUNA
61.BİZİM DİPLOMATLAR..BİLAL N.ŞİMŞİR
62.KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN..CEMAL KAFADAR
63.RÜZGARIN GÖLGESİ..CARLOS RUIZ ZAFON
64.MELEĞİN OYUNU..CARLOS RUIZ ZAFON
65.ORTA DOĞU..TAYYAR ARI
66.ABD-ORTA DOĞU-TÜRKİYE..HALUK GERGER
67.ORTA DOĞU.. BERNARD LEWIS
68.ON BİR CUMHURBAŞKANI ON BİR ÖYKÜ.. CÜNEYT ARCAYÜREK
69.ÖFKELİ YILLAR...ALTAN ÖYMEN
70.ATATÜRK'TEN SONRA BUGÜNLERE NASIL GELDİK ?..CÜNEYT ARCAYÜREK
71.ÇANKAYA...CÜNEYT ARCAYÜREK
72.DEMOKRASİNİN İLK YILLARI..C.ARCAYÜREK
73.YENİ İKTİDAR,YENİ DÖNEM..C.ARCAYÜREK
74.BİR İKTİDAR,BİR İHTİLAL..C.ARCAYÜREK
75.NEREDEYSE BİR BALİNA..STEVE JONES
76.MOSSAD GİZLİ TARİHİ...GORDON THOMAS
77.BARIŞA SON VEREN BARIŞ...DAVID FROMKIN
78.SULARIN GETİRDİĞİ PADİŞAH..CAHİT ÜLKÜ
79.TANK SESİYLE UYANMAK..HASAN CEMAL
80.BİR MANİNİZ YOKSA.. ...AYFER TUNÇ
81.ALATURKAFRANKA..ERCAN ÇİTLİOĞLU
82.SUÇUMUZ MÜKEMMEL OLMAK..S.DUMAN
83.DARBE...STEPHEN KINZER
84.ÖZAL HİKAYESİ..HASAN CEMAL
85.TURGUT NEREDEN KOŞUYOR ? ..E.ÇÖLAŞAN
86.YEDİ TEPE ANADOLU...ALİ CANİP OLGUNLU
87."K", "DERBEDER BİR KAHİN"...CANSU YILMAZÇELİK
88.LATİFE HANIM...İPEK ÇALIŞLAR
89."K",YIKIK BİR SARAYDIR DÜNYA..PERİHAN ÖZCAN
90.BEYAZ PERDEDE KIRMIZI FİLMLER.. ATİLLA DORSAY
91.TEK ADAM..Ş.SÜREYYA AYDEMİR
92.DAHİLER VE AŞKLARI...ÖZCAN ERDOĞAN
93.HAYATIM KİTAP..YAŞAR AKSOY
94.BOĞAZİÇİ ŞINGIR MINGIR..SALAH BİRSEL
95.BİR EKONOMİK TETİKÇİNİN İTİRAFLARI...JOHN PERKİNS
96.CUMHURİYET TARİHİ YALANLARI 1. VE 2. CİLT...SİNAN MEYDAN
97. KOMPLO TEORİLERİ..EROL MÜTERCİMLER
98.ÖNCE KADINLAR VE ÇOCUKLAR..SUNAY AKIN
99.BİR ÇİFT AYAKKABI..SUNAY AKIN
100. BENİM CUMHURİYET'İM..EMİNE UŞAKLIGİL
101.DARAĞACINDA ÜÇ FİDAN..NİHAT BEHRAM
102.NEREYE..CAN DÜNDAR
103.İSTANBUL'DAN SAYFALAR..İLBER ORTAYLI
104.BİZİM İZMİRİMİZ..MELİH GÜRSOY
105.GİZLENEN TARİH..BRİAN HAUGHTON
106.BERGAMA DÜŞLERİMİN ŞEHRİ,İZMİR SEVDAM..SELAHATTİN TURAL
107.GÖLGEDEKİLER..CAN DÜNDAR
108.KIRMIZI BİSİKLET..CAN DÜNDAR
109.YAKAMDAKİ YÜZLER..CAN DÜNDAR
110.GEÇMİŞ AYRINTIDA SAKLIDIR..CEMİL KOÇAK